Tekne Kullanmak
Manevrayı Etkileyen Etkenler : Bir amatör denizciye 50 gros tonilatoya kadar tekne kullanamak yetkisi verildiğine göre amatör denizci ister makineli olsun, isterse yelkenli olsun kumanda ettiği tekneyi onun güvenli bir şekilde çok iyi kullanabilmesi için bilmek zorundadır.
Genel olrak bir tekneye manevra yaptırırıken kuşkusuz o ekne dış etkenlerin etkisi altındadır. Tekne suda yüzdüğüne göre suyun hareketiler yani akıntılar ve rüzgarın etkisi tekne manevralarını önemli ölçüde etkiler. Ayrıca teknenin yapısı, çektiği su, manevrayı etkileyen önemli faktörlerdir. Teknenin sahip olduğu yürütücü kuvvet makine ya da yelken olduğuna göre, (burada küreği saymıyoruz) bu özelliklerde teknenin manevrasında çok önemli yer tutar. Bütün bilgilere ilaveten o teknenin makinesini, yelkenini kullanırken ayrıca huyunuda bilmek gerekir. Yani teknenin, örneğin, dümen kullanırken ona nasıl cevap verdiğini, rüzgarın nasıl etkilerdiğini kullananın iyi bilmesi gerekmektedir.
tam yol ileri giderken tam yol tornistan vurduğumuzda teknenin kat tekne boyundan sonra durduğunu, dümen alabandalara basıldığı zaman devir dairesinin ne olduğunu, dümen dinlemesi için en az tekne üzerinde ne kadra sür’at olması gerektiğini, tornistan vurulduğunda rüzgarsız ve rüzgarlı durumlarda teknenin kıçının ne tarafa geldiğini, salladığını, teknenin üzerinde hiç yol yokken rüzgâra göre nasıl durduğunu, saldığını tespi tetmek, yani teknenin huyunu suyunu bilmek çok önemlidir. Özellikle tekne yelkenli ise rüzgârı nasıl sevdiğini görmek, kuvvetli rüzgârlarda teknenin yatma durumunun ne olduğunu bilmek de çok önemlidir.
Teknenizi bir yere yanaştırırken varsa akıntı ve rüzgârın yapacağı etkileride dikkate alarak nasıl yanaşalacağı önceden saptanmalıdır.. Bazı titiz kaptanlar teknelerini bir yere yanaştırıp kaldıracağı zaman teknelerini, cam tekneymiş gibi kabul ederek, onun hasar almamasına ve hatta boyasının bile bozulmamasına çok dikkat ederler.
Yukarıdaki genel açıklamadan sonra bir tekneyi kumanda edebilmek için aşağıdaki hususlara dikkat etmek yerinde olacaktır :
– Teknenizin ileri ve geri hızlarını çok iyi biliniz. Bu husustaki makine talimat kitaplarını okuyunuz.
– Teknenizin çektiği suya (draftına) ve başlık, kıçlık olduğuna göre dümen dinleme durumunu iyi biliniz.
– Teknenizin rüzgârsız ve değişik rüzgârlı durumlarda tornista yaptığınızda kıçının nereye çektiğini iyi saptayınız.
– Teknenizin çeşitli ileri yol durumunda durdurmak istediğinizde size nasıl cevap vereceğini saptayınız.
– Teknenizin devirt dairesinin zamanını ve yaklaşık çapını saptayınız.
– Çeşitli yelken donanımlarında teknenizin verdiği sonuçları saptayınız.
– Tekneyi kullanırken size yardım edecek adamlarınızın durumu nedir? Onların bilgi, yetenek ve becerilerini iyi biliniz.
– Tekne kullanırken ana makinenizin dayanma kapasitesini(fazla manevraya karşı), halatlarınızın durumunu, varsa ırgatınızın, vinçlerinizin durumunu iyi biliniz.
– Tekne kullanırken örneğin yanaşacağınız yerin, demirleyeceğiniz yerin durumunu takip iyi tayin ediniz.
Gerek seyirde gerekse bir yere yanaşıp kalkarken yukarıda saymış bulunduğumuz etkenleri iyi bilemediğiniz ya da dikkate almadığımız taktirde manevranız olumsuz şekilde etkilene bilir.
Demirleme : bir teknenin seyir yapması kara demirlemesi ve demirde güvenli bir şekilde kalabilmesi de çok önemlidir. Bir çok gemi çok iyi bir seyir yaptıktan sonra demirleği yerde çok zor duruma düşmüştür. Artık demirledik güvendeyiz demek büyük bir yanlıştır.aynen seyirde olduğu gibi bir teknenin gerek limanda, rıhtımda bağlı ya da limanda demirli bulunduğu sırada seyirdeymiş gibi dikkatli olması teknenin güvenliği bakımından çok önemlidir. Bu nedenle :
1- Demirlenecek yerin deniz dibinin ne kadar demir tutmaya elverişli olduğu saptamak şarttır. Çamur demiri iyi tutar da çakıl taşlık, kabuklu yerler iyi demir tutmaz.
2- Demirlenecek yerin hava yani rüzgar ve akıntı durumu nedir? Yer barınaklı mıdır yoksa rüzgâra açıkmıdır? akıntısı varmıdır, yoksa sakin bir yer midir?
3- Ne kadra bir derinliğe demirleyecektir? Demin zincirine ne kadar kaloma (uzunluk) verilecektir? Çünkü bildiğimiz gibi yanlız demirin denize bırakılması ve demirin deniz dibine geçmesi denizin taramamasını sağlarmaz. Demirle birlikte derinliği üç, dört katı kadra demir zincirine kaloma verilerek demir zincirinin deniz dibine döşenmesi gereklidir. Bu taktirde rüzgâr ve akıntı nedeniyle, tekneye binen zor zincirin ağırlığı ve deniz dibine iyiy döşenmiş olması nedeniyle demiri taratmaz yani yerini değiştirmez.
4- demirlenecek yerde mevki yapmak için ne gibi olanaklar vardır? Demirin yer değiştirip değiştirmediğini anlamak için demirlenir demirlenmez yapılan mevki saptaması daha sonra kontrol edilmelidir.
5- Demirimize madde 3’de belirlenen kolama verildikten sonra teknenin demir zinciri üzerinde dönmesi, salması nedeni ile tekne nerelere kadra gezecektir. Bu gezdiği yerlerde tehlikeli bir durum var mıdır, sorusununda cevabını bilmemiz gerekir.Tekneyi iyi bir yere demirleriz de demirin üzerinde döndüğü, saldığı zaman varsa sığlıklara, taşlara gidip gelmeyeceğini ve yakınında başka bir tekne varsa onun üzerine düşüp düşmeyeceğini bilmemiz gereklidir. Sonra gelen tekne önce gelip demirlemiş teknenin üzerine düşer ve onda bir hasra meydana gelirse sonra gelen tekne kusurlu duruma düşebilir.
6- Bir tekne halinde, demirlediğimiz demirve kalomasını ne kadar zamanda içeri alacağımızı ya da kalomayı kısaltırsak bir tehlike üzerine düşmeyeceğimizi iyi bilmemiz gerekir. Iskarça (limanda fazla demirli tekne bulunması) limanlarda yakın düşme durumuna düşmemek için önlemler alınmalıdır.
7- Ani çıkan bir fırtınadan kaçabilmek için demirimizi kaldırmak istediğimizde ve demir deniz dibine takıldığında demiz zincirini ya da halatını kesecek bir baltanın başüzerinde daima hazır bulundurulması yararlı olabilir. Mümkünse kesilp bırakılan bir demiri bulabilmek için bir şamandra atılmalı ya da yeri kerterizle tespit edilmelidir. Teknemiz küçük diye böyle ayrıntıların ihmal edilmesi doğru olmaz.
Yanaşma (Aborda) ve Kalkma (Avara) :
Teknelerin, gemilerin yaşamlarında seyir, demirleme, tamire gitme ve bir de rıhtımlara yanaşma ve kalkma olağan işlerdendir.Tekneler özellikle bir amatör denizcilerin kumanda edeceği tekneler günde bazen bir çok kez bir yere yanaşıp kalkarlar. Ayrıca örneğin profesyonel olarak şehir hatları gemileri uğradıkları iskelelere günde beş, on ve belkide daha fazla iskelelere yanaşıp kalkarlar. Nerdeyse bu gemilerin kaptanları tabir caizse gözleri kapalı olarak bu işleri görürler. Ama bazen şehirhatları gemilerinin bile bin defa yanaşıp kalktıkları iskelelere yanaşmları uzun süre alabilir. Bunun nedeni o sırada meydana gelen kuvvetli bir akıntı ya da sert bir rüzgâr olabilir. Tabiidir ki şehir hatları kaptanları bu kuvvetli akıntı ya da sert bir rüzgârı daha sonra yenip, üstesinden gelerek gemisini iskelesini yanaştırır.
Tüm bu olaylar gösteriyorki bir teknenin bir yere yanaşıp kalkamasında o9 tekneyi tanımanın çok önemli olduğu ve daha sonra da teknenin manevrasını etkileyen akıntı ve rüzgârında çok etkili olabileceği bir gerçektir. Yukarıda bir numaralı maddede incelediğimiz “Manevrayı etkileyen etkenler” bölümünde bir teknenin maneyrasını iyi bir şekilde yapabilmek için, tekneye yeni kakatıldığımız durumlarda, çıkacağımız ilk seyirde fırsat buldukça hemen teknenin hız kontrollarını yapmak, tornistan vurunca rüzgârsız bir havada kıçının nereye çektiğini ve ne kadar zamanda durduğunu, tornistanın ne ne derece kuvvetli olduğunu, teknenin ne derece dümen dinlediğini fırsatlar çıktıkça ama gecikmeden saptamakta büyük yararlar vardır. bütün bunları saptadıktan sonra bir yere yanaşacağımız zaman ve tek veya çift pervaneli gemiyi kumanda edeceğimiz durumlarına göre, yanaşacağımız yere:
– Baştan, yanaşılacak yere yaklaşık olarak 15/20 derecelik bir açıyla, (sancaktan yanaşmayı rüzgâr ve akıntılı olmadığını düşünerek) yaklaşarak;
– Teknenin üzerinde sadece dümen dinleyecek derecede yol bulundurarak;
– Baştan, yanaşacağımız yere halat vererek;
– Halat verdikten sonra halata bindirmeyerek, dümeni gerektiğ kadar iskele yaparak açısını duruma göre tayin ederek, (ama biz onbeş derece iskele diyelim burada) ağır yol ileri yapıp teknenin baş iskeleye gelir gelmez yarım yol tornistanj vurarak teknenin kıçını sancağa almaya, getirmeye çalışırız. Tekne sağa devirli, tek pervaneli ise tornistan vurunca teknenin kıçı iskeleye geleceğinden, dümeni iskele yapıp ağır yol ileri vurmamızın nedeni, tornistan vurunca teknenin kıçını rıhtımdan açmamasını sağlamak içindir. Böylece teknenin kıçının rıhtımdan açmamasını sağlamak içindir.
Böylece teknenin kıçını sancağa alırken makineyi stop edip kıç taraftan halat verme işi yapılır. Burada halat verme işi çok önemli olup dikkat isteyen bir iştir. Eğer pervane çalışırken halat verilrise bu taktirde halatın pervaneye sarılması ihtimal dahilindedir. ayrıca yine teknenin en önemli elemenı olan dümen de kıç tarafta bulunduğundan hiç bir zaman kıç tarafın baştan önce rıhtıma yanaşmasına izin vermeyiniz Önce baş taraf ağır ağır yanaşırken, kıç taraf baş tarafın yanaşmasından daha sonra yanaştırılmalıdır. Tekne yaraştırırken, baş ve kıç halatlar da verilmişse zorunlu olmadıkça makine kullanmayınız. Tekne rıhtıma yanaşırken borda boyalarının bozulmaması için araya balon ya da usturmaca koyunuz. Baş ve kıç halatlar verildikten sonra teknenin rıhtımda kalacağı süreyi ve buranın hava durumunu göz önüne alarak ek halatları veriniz.
Tekneyi yanaştığı yerden kaldırmak için halatları tekleriz yani fazla halatları alırız. Teknemiz küçükse kancanın tuutuğumuz sapı ile (kancanın olmadığı ucu) tekneyi rıhtımdan açınız. Eğer bunula açmak mümkü değilse kıç halatları alınız ve baş tarafata bırakmış olduğunuz baş halatlarını da aldıktan sonra pürmeçe ya da koltuk halatı üzerine kalan teknenin ana makinesini çok ağır yol ileri, dümen yarın sancak alabanda yaparak (sancaktan yanaşık) teknenin başını iskeleden açınız. Teknenin başının iskeleden açarken biraz rıhtıma yaslanması ihtimal dahilinde olduğundan, araya usturmaça ya da balon koyunuz. Teknenin kıçı yeterince açıldıktan sonra üzerinde manevra yaptığınız halatı da alarak makineye önce ağıryol geri ve sonra ağır yol ileri vurarak rıhtımdan avara ediniz.
Tabii çift perveneli teknelerde mavevra tek tek pervaneli teknelere göre çok daha kolaydır. Dönülecek taraftaki makine geriye, diğer makine ileriye çalıştırılırsa tekne olduğu yerde döner. Makinenin hız durumuna göre ayarlanarak manevranın güvenli ve kısa zamanda gerçekleşmesi sağlanabilir.
Yukarıda bir küçük teknenin bir yere yanaşması ve kalkması için yapacağı mevevraları anlatmaya çalıştık. Burada hiç rüzgâr ve akıntı olmadığını düşündük. Eğer teknemizin yanaştığı yerde akıntı ve rüzgâr varsa ona göre manevra yapmamız doğru olacaktır. Örneğin yanaşırken baştan akıntı geliyorsa uygulayacağımız dümen açısı ve hızımız buna göre olacaktır. Kıçından akıntı geliyorsa durum biraz daha zor olabilir. Çünkü baştan gelen aıntıda dümen kullanarak teknenin rıhtıma yanaşmasında yarar sağlanırken, kalkarken bu durum manevrayı biraz zorlaya bilir. Tekneyi tehlikeli durumlara sokabilir. buna bir de tekneyi rıhtıma sıkan rüzgârı ekleyecek olursak, hatta bu rüzgârın sert olduğunu düşünürsek ve yanaşıp kalkacağı yer de eğer ıskarça ise yani manevra yapılan sahada çok tekne varsa rüzgâr ve akıntı etkisiyle bu teknelerin üzerine düşme olasılığı vardır.
İşte burada kaptanlık sanatını konuşturmak gerekecektir. en azından kaptan elinde olan tüm olanakları kullanarak çok ağır yol ve dümen manevraları ile ve teknenin her iki bordasında usturmacalar, balonlar kullanarak, kendi teknesinde ve yanındaki teknelerde, rıhtımda varsa dışarı çıkmış bulunanları kollayarak, üstüne düşeceği tekneleri uyararak, ya da fırtınanın geçmesini bekleyerek, sabahın erken saatlerinde rüzgârın ve akıntının etkisinin daha az olabileceğini düşünerek teknesinin güvenli bir şekilde manevra yapmasını ve hiç hasara uğramamasını temin edebilir. Tüm bu uyarılarımız küçük tekneler içindir. Büyük teknelerin, gemilerin yukarıdaki manevralarda bir iki romorkör alarak manevra yapması konumuz dışıdır.
Denize Adam Düşmesi :
Çok az da olsa bazen teknelerden denize adam düşmektedir. Özellikle amatör denizcilikte yelken kullanırken teknenin sancağa ya da iskeleye ani olarak meyletmesi, yatması sırasında güvertede yelken donanımları kullananların denize düştükleri görülmektedir.
Elbette güvertede bu işleri yapanların denize düşmemeleri için emniyet kemerleri ile kendilerini emniyet halatlarına bağladıkları düşünüldüğü gibi ayrıca can yeleklerini de giymiş olarak görev yapmaları şarttır. Tüm bu güvenlik önlemleri karşısında bile nadiren de olsa denize adam düştüğü zaman bunu ilk gören “Sancak (ya da iskele) taraftan adam denize düştü” diye bir kaç kez duyuluncaya kadra bağırması şarttır.
Bunu duyan kumanda yerindeki kişi, duruma göre , pervane sularının düşeni etkilememesi için hemen makineyi durdurmalı ya da düşenin tarafına dümeni basarak pervane, dümen ve teknenin düşene herhangi bir zarar vermesini önlemelidir. Profesyonel denizciler, denize adam düştüğü zaman şekilde gösterildiği gibi ya eliptik bir dönüş yaparak kaza ,zedeye ulaşmak isterler ya da williamson dönüşü yaparlar. Eliptik dönüşte şekilde görüldüğü üzere dümen, düşen adamın tarafına alabandaya basılarak karşı rotaya geçilince viyaya alınır, tekne tam yolunu alıncaya (çünkü dönüşte hız artması olur) kadra devam ettikten sonra, dümen tekrar alabanda yapılarak tekne eksi rotayı alıncaya kadar devam edilir.
Williamson dönüşünde ise adamın düştüğü tarafa dümen basılarak gemi yaklaşık olarak 70 derece rota değiştirdiği zaman düman karşı tarafa alabandaya basılarak eski rotanın karşısına yani 180 derece dönülünce dümen viya yapılarak eski rotaya karşı rotada ilerleyerek kazazede aranır.
